Trong nhiều thế kỷ, các nhà sử học và khảo cổ học đã bối rối trước nhiều bí ẩn của Stonehenge, bãi đá cổ thời tiền sử ước tính xây dựng mất khoảng 1.500 năm. Nằm ở miền nam nước Anh, công trình này bao gồm khoảng 100 tảng đá thẳng đứng khổng lồ được sắp xếp theo bố cục hình tròn.

Trong khi nhiều học giả hiện đại đồng ý rằng Stonehenge đã từng là một nơi chôn cất, họ vẫn chưa xác định được những mục đích khác của công trình. Cũng như cách thức để một nền văn minh không có công nghệ hiện đại, hay thậm chí là bánh xe, đã tạo ra vòng đá khổng lồ này.

Cấu trúc của Stonehenge thậm chí còn khó hiểu hơn bởi trong khi các phiến đá sa thạch ở vòng ngoài được lấy từ các mỏ đá địa phương, thì khi lần theo dấu vết của đá xanh tạo nên vòng trong của của công trình các nhà khoa học đã truy được đến Đồi Preseli ở Wales, trên đồng bằng Salisbury, cách Stonehenge khoảng 321km (200 dặm).

Ngày nay, Stonehenge trở thành di tích mang tính biểu tượng của nước Anh và hàng năm có tới hàng trăm ngàn người đến thăm. Công trình này cũng được UNESCO công nhận Di sản Thế giới từ năm 1986.

Stonehenge trải qua nhiều giai đoạn xây dựng

Các nhà khảo cổ tin rằng tàn Stonehenge được xây dựng qua nhiều giai đoạn, với giai đoạn sớm nhất được xây dựng cách đây hơn 5.000 năm. Đầu tiên, những người Anh thời kỳ đồ đá mới đã sử dụng các công cụ thô sơ, có thể được làm từ gạc hươu, để đào một con mương và bờ mương hình tròn khổng lồ, trên Đồng bằng Salisbury. Theo một số học giả, những hố sâu có niên đại từ thời đó và nằm trong vòng tròn, được gọi là hố Aubrey theo tên của John Aubrey, nhà sưu tầm đồ cổ ở thế kỷ 17, người đã phát hiện ra những cái hố này, có thể đã từng chứa một vòng cột gỗ.

Người ta cho rằng vài trăm năm sau, những người xây dựng Stonehenge đã cẩu khoảng 80 viên đá xanh từ nơi khác vào các vị trí đứng và đặt chúng theo hình móng ngựa hoặc hình tròn, 43 viên trong số đó vẫn còn lại đến ngày nay.

Vào gia đoạn xây dựng thứ ba, diễn ra vào khoảng năm 2000 trước Công nguyên, các phiến đá sa thạch (sarsen) được sắp xếp thành hình lưỡi liềm (hoặc vòng tròn) bên ngoài; một số được xếp thành cấu trúc ba phần mang tính biểu tượng được gọi là trilihons sừng sững ở trung tâm của Stonehenge. Việc xác định niên đại bằng carbon phóng xạ cho thấy rằng công việc vẫn tiếp tục tại Stonehenge cho đến khoảng năm 1600 trước Công nguyên, đặc biệt là đá xanh đã được sắp đặt lại nhiều lần.

Các viên cự thạch của Stonehenge

Các viên đá sa thạch của Stonehenge, trong đó viên lớn nhất nặng hơn 40 tấn và cao 7.3m (24 feet), có khả năng được lấy từ các mỏ đá cách Đồng bằng Salisbury 40km (25 dặm) về phía bắc và được vận chuyển bằng xe trượt tuyết và dây thừng; chúng thậm chí có thể đã nằm rải rác ở khu vực lân cận khi những người xây dựng Stonehenge thời kỳ đồ đá mới lần đầu tiên động thổ ở đó.

Mặt khác, những viên đá xanh nhỏ hơn đã được truy nguyên đến tận Đồi Preseli ở Wales, cách Stonehenge khoảng 321km. Vậy làm thế nào mà những người xây dựng từ thời tiền sử không có công cụ hoặc kỹ thuật phức tạp có thể vận chuyển những tảng đá nặng tới 4 tấn này trên một khoảng cách xa như vậy?

Theo một giả thuyết lâu đời, những người xây dựng Stonehenge đã tạo ra những chiếc xe trượt tuyết và xe lăn từ thân cây để kéo đá xanh từ Đồi Preseli. Sau đó, họ chuyển những tảng đá lên bè và thả chúng trôi dọc theo bờ biển xứ Wales rồi ngược dòng sông Avon về phía đồng bằng Salisbury; cách khác, họ có thể đã kéo từng viên đá bằng một đội tàu. Các giả thuyết gần đây hơn cho rằng họ vận chuyển đá xanh bằng những chiếc giỏ đan liễu gai siêu lớn hoặc sự kết hợp của các ổ bi, các tấm ván có rãnh dài và những con bò.

Ngay từ những năm 1970, các nhà địa chất đã góp tiếng nói của họ vào cuộc tranh luận về việc Stonehenge ra đời như thế nào. Khác với ý tưởng phổ biến cho rằng những người thợ xây dựng thời kỳ đồ đá mới đã cần mẫn đẩy, xe, lăn hoặc kéo những tảng đá xanh cheo leo từ xứ Wales xa xôi, một số nhà khoa học cho rằng các dòng sông băng, chứ không phải con người, đã thực hiện hầu hết các công việc nặng nhọc.

Địa cầu được rải rác với những tảng đá khổng lồ được gọi là băng giá thất thường được mang đi trên một khoảng cách dài bằng cách di chuyển các tảng băng trôi. Có lẽ trong một Kỷ Băng hà nào đó, những phiến đá khổng lồ của Stonehenge đã bị các sông băng đưa đi khỏi Đồi Preseli rồi trôi tới Đồng bằng Salisbury. Tuy nhiên, hầu hết các nhà khảo cổ học vẫn giữ thái độ lạnh lùng đối với lý thuyết băng hà, tự hỏi làm thế nào mà các lực tự nhiên có thể cung cấp chính xác số lượng đá cần thiết để hoàn thành vòng tròn.

Ai đã xây dựng Stonehenge?

Theo nhà văn thế kỷ 12 Geoffrey xứ Monmouth (Geoffrey of Monmouth), người có câu chuyện về Vua Arthur và câu chuyện thần thoại về lịch sử nước Anh được coi là có thật vào thời Trung cổ, Stonehenge là tác phẩm thủ công của phù thủy Merlin. Vào giữa thế kỷ thứ năm, câu chuyện kể rằng, hàng trăm quý tộc Anh đã bị người Saxon tàn sát và chôn cất trên Đồng bằng Salisbury.

Với hy vọng dựng lên một đài tưởng niệm những thần dân đã ngã xuống của mình, Vua Aureoles Ambrosias đã gửi một đội quân đến Ireland để lấy một vòng tròn bằng đá được gọi là Chiếc nhẫn của Người khổng lồ, mà những người khổng lồ cổ đại đã xây dựng từ những viên đá xanh châu Phi kỳ diệu. Những người lính đã đánh bại quân Ireland thành công nhưng không thể di chuyển những viên đá, vì vậy Merlin đã sử dụng phép thuật của mình để đưa chúng vượt biển và sắp xếp chúng bên trên ngôi mộ tập thể. Truyền thuyết kể rằng Ambrosias và anh trai Uther, cha của Vua Arthur, cũng được chôn cất ở đó.

Trong nhiều thế kỷ, nhiều người tin rằng lời kể của Geoffrey là câu chuyện có thật về sự ra đời của Stonehenge, tuy nhiên việc xây dựng công trình này có trước Merlin, hoặc ít nhất là những nhân vật ngoài đời thực được cho là đã truyền cảm hứng cho câu chuyện, vài nghìn năm. Các giả thuyết ban đầu khác cho rằng việc xây dựng nó là của người Saxon, Đan Mạch, La Mã, Hy Lạp hoặc Ai Cập.

Vào thế kỷ 17, nhà khảo cổ học John Aubrey đã tuyên bố rằng Stonehenge là tác phẩm của các thầy tế lễ cấp cao Celtic được gọi là Druids, một lý thuyết được phổ biến rộng rãi bởi nhà sưu tầm đồ cổ William Stukeley, người đã khai quật những ngôi mộ nguyên thủy tại địa điểm này. Thậm chí ngày nay, những người được xác định là Druid hiện đại vẫn tiếp tục tụ tập tại Stonehenge vào ngày hạ chí. Tuy nhiên, vào giữa thế kỷ 20, phương pháp xác định niên đại bằng carbon phóng xạ đã chứng minh rằng Stonehenge đã tồn tại hơn 1.000 năm trước khi người Celt sinh sống trong khu vực, loại bỏ các Druid cổ đại khỏi cuộc chạy đua.

Nhiều nhà sử học và khảo cổ học hiện đại đồng ý rằng những người xây dựng Stonehenge đến từ nhiều bộ lạc khác nhau, mỗi bộ lạc đảm nhận một giai đoạn xây dựng khác nhau. Xương, công cụ và các đồ tạo tác khác được tìm thấy tại di tích dường như ủng hộ giả thuyết này. Giai đoạn đầu tiên đạt được bởi những người nông dân thời kỳ đồ đá mới, những người có khả năng là người bản địa ở Quần đảo Anh. Sau đó, người ta tin rằng các nhóm với các công cụ tiên tiến và lối sống cộng đồng hơn đã để lại dấu ấn của họ tại di chỉ. Một số người cho rằng họ là những người nhập cư từ lục địa châu Âu, nhưng nhiều nhà khoa học cho rằng họ là người Anh bản địa có nguồn gốc từ những người xây dựng ban đầu.

Chức năng và ý nghĩa của Stonehenge

Nếu những sự thật xung quanh các kiến trúc sư và việc xây dựng Stonehenge vẫn còn mờ mịt, thì mục đích của việc xây dựng công trình này còn bí ẩn hơn nhiều. Mặc dù các nhà sử học đồng ý rằng đó là một nơi có tầm quan trọng lớn trong hơn 1.000 năm, nhưng chúng ta có thể không bao giờ biết điều gì đã thu hút những người Anh đầu tiên đến Đồng bằng Salisbury và truyền cảm hứng cho họ tiếp tục phát triển nó.

Có bằng chứng khảo cổ học chắc chắn rằng Stonehenge đã được sử dụng làm nơi chôn cất, ít nhất là trong một phần lịch sử lâu đời của nó, nhưng hầu hết các học giả tin rằng nó cũng phục vụ các chức năng khác, như một địa điểm nghi lễ, một điểm hành hương tôn giáo, một nơi an nghỉ cuối cùng cho hoàng gia hoặc một đài tưởng niệm được dựng lên để tôn vinh và có lẽ để kết nối về mặt tâm linh với tổ tiên xa xôi.

Vào những năm 1960, nhà thiên văn học Gerald Hawkins cho rằng cụm đá cự thạch hoạt động như một loại lịch thiên văn, với các điểm khác nhau tương ứng với các hiện tượng chiêm tinh như điểm chí, điểm phân và nhật thực. Mặc dù lý thuyết của ông đã nhận được khá nhiều sự chú ý trong nhiều năm, nhưng các nhà phê bình vẫn cho rằng những người xây dựng Stonehenge có thể thiếu kiến thức cần thiết để dự đoán những sự kiện như vậy hoặc lớp mây dày đặc của nước Anh sẽ che khuất tầm nhìn của họ về bầu trời.

Gần đây hơn, các dấu hiệu bệnh tật và thương tích trong hài cốt con người được khai quật tại Stonehenge đã khiến một nhóm các nhà khảo cổ học người Anh suy đoán rằng nó được coi là một nơi chữa bệnh, có lẽ vì đá xanh được cho là có khả năng chữa bệnh.

Stonehenge ngày nay

Là một trong những địa điểm nổi tiếng và dễ nhận biết nhất trên thế giới, Stonehenge thu hút hơn 800.000 khách du lịch mỗi năm, nhiều người trong số họ cũng đến thăm vô số kỳ quan thời kỳ đồ đá mới và đồ đồng khác trong khu vực. Năm 1986, Stonehenge đã được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới cùng với Avebury, một di chỉ cự thạch thời kỳ đồ đá mới khác nằm cách đó 27km (17 dặm), cổ và rộng lớn hơn người hàng xóm nổi tiếng Stonehenge của mình.

Stonehenge đã trải qua một vài lần tu bổ trong nhiều năm và một số tảng đá của nó đã được đặt trong bê tông để tránh bị sụp vỡ. Trong khi đó, các cuộc khai quật khảo cổ học và sự phát triển của khu vực xung quanh để tạo điều kiện thuận lợi cho du lịch đã khám phá ra thêm các địa điểm quan trọng khác gần đó, bao gồm cả các di chỉ cự thạch khác.

Theo Historycom